|
هنر مقاومت
دستگیری رپر اهوازی مُعترض منابع حقوق بشری از بازداشت عباس دغاغله، خواننده عرب زبان اهل اهواز با نام هنری «رشاش»، خبر دادند. این هنرمند که آثارش به زبان عربی و با مضامین اجتماعی منتشر می‌شود، روز جمعه ۱۸ مهر ۱۴۰۴ توسط نیروهای امنیتی در تهران بازداشت شد. ماموران با یورش به منزل وی، ضمن ضبط تجهیزات موسیقی و تلفن همراه، او را بدون ارائه حکم قضایی بازداشت کردند. خانواده دغاغله اعلام کرده‌اند که تنها تماس کوتاهی از سوی نیروهای اطلاعات سپاه با آنان برقرار شده و از محل نگهداری او اطلاعی ندارند. عباس دغاغله در آثار خود به صراحت از تبعیض، فقر و نژادپرستی علیه مردم عرب اهواز سخن گفته بود. فعالان فرهنگی و حقوق بشری بازداشت او را بخشی از روند سرکوب صداهای معترض در ایران می‌دانند.
هنر در تهران پس از جنگ: بازگشت خلاقیت در سایه ویرانی روزنامه هنر در پی جنگ ۱۲ روزه میان رژیم ایران و اسراییل در تابستان ۲۰۲۵، تهران نه‌تنها با خسارات فیزیکی و روانی روبرو شد، بلکه صحنه هنری آن نیز دچار سکون و شوک شد. گالریها تعطیل شد، نمایشگاهها لغو گردید و هنرمندان با محدودیتهای شدید مواجه شدند. اما در فاصله‌ای کوتاه، نشانه‌هایی از بازسازی، مقاومت و خلاقیت دوباره پدیدار شده است. به گفته «ساروی گرانپایه» در پادکست «روزنامه هنر» (The Art Newspaper)، با فروکش کردن بحران، برخی گالریهای خصوصی با حمایتهای مردمی و سرمایه‌گذاریهای کوچک فعالیت خود را از سر گرفتند. نمایشگاههای خانگی و زیرزمینی، به ویژه در مناطق مرکزی تهران، به بستری برای بیان هنرمندان جوان تبدیل شده اند. آثار با مضامین جنگ، مقاومت و امید به آینده در قالبهای نقاشی، چیدمان و هنر دیجیتال به نمایش درمی‌آیند. با محدودیتهای فیزیکی و نظارتی، بسیاری از هنرمندان به فضای مجازی روی آورده‌اند. نمایشگاههای آنلاین در اینستاگرام، تلگرام و پلاتفرمهای مستقل ایرانی رشد چشمگیری داشته‌اند. برخی هنرمندان حتی از فناوری NFT (گواهی مالکیت دیجیتال روی شبکه بلاک چین) برای فروش آثار خود استفاده می‌کنند، هرچند با چالشهای فنی و قانونی روبرو هستند. آثار هنری پس از جنگ به طور عمده به نقد قدرت، سانسور و بازنمایی تجربه‌های زیسته در دوران جنگ می پردازد. هنرمندان زن نقش برجسته‌ای در بازنمایی ترس، تاب آوری و امید ایفا می کنند. آثار آنها اغلب با زبان استعاره، بدن و حافظه تاریخی، تجربه‌های شخصی و جمعی را بیان می کند. با وجود فشارهای سیاسی، هنرمندان نشان داده‌اند که هنر نه‌تنها ابزار بیان، بلکه شکلی از مقاومت است. آنها در حال بازتعریف نقش خود در جامعه هستند.
علیه سانسور: نمایشگاه «الان نگاه نکن» در نیویورک منبع: The art newspaper در شرایطی که فضای سیاسی ایالات متحده تحت ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ با محدودیتهای فزاینده بر آزادی بیان مواجه شده، نمایشگاهی با عنوان «الان نگاه نکن» در محله «نولیتا» نیویورک برگزار شده است. این نمایشگاه توسط سازمان غیرانتفاعی « هنر در چنین زمانی» (Art At A Time Like This) با هدف اعتراض به سانسور آثار هنری سیاسی و اجتماعی برگزار شد. در این نمایشگاه، آثار ۲۴ هنرمند معاصر به نمایش درآمده که به دلایل مختلف از جمله انتقاد از خشونت پلیس، حمایت از حقوق زنان و ترنسها یا همبستگی با فلسطین با سانسور یا حذف مواجه شده‌اند. از جمله هنرمندان حاضر می‌توان به «شپرد فیری»، «مرلین مینتر» و «درید اسکات» اشاره کرد. «باربارا پولاک»، یکی از بنیان‌گذاران نمایشگاه گفت: «ما شاهد افزایش خودسانسوری در موزه‌ها هستیم. بسیاری از مووسسات از ترس واکنشهای سیاسی یا اجتماعی، نمایش آثار را لغو می‌کنند.» نمایشگاه «الان نگاه نکن» نه‌تنها اعتراض به سانسور است، بلکه تلاشی برای بازگرداندن نقش اجتماعی هنر به عنوان محرک گفتگو، نقد قدرت و دفاع از حقوق انسانی است. برگزارکنندگان تاکید دارند که هنر نباید به کالایی در خدمت بازار کاهش یابد، بلکه باید بستری برای بیان آزاد و شجاعانه باشد.
سینما
آمریکا در آینه «یک نبرد پس از دیگری» تایم فیلم «یک نبرد پس از دیگری» (One Battle After Another) نه‌تنها یک اثر سینمایی پرهیجان و خوش‌ساخت است، بلکه آینه‌ای تیره و چندلایه از بحرانهای اجتماعی و سیاسی ایالات متحده در دهه‌های اخیر به شمار می‌آید. «پل توماس اندرسون»، کارگردان و نویسنده فیلم، با بهره گیری از طنز سیاه، نمادپردازی اغراق آمیز و شخصیتهایی پیچیده، جامعه‌ای را به تصویر می‌کشد که در آن خشونت، تبعیض و بی‌اعتمادی به نهادهای قدرت به نقطه جوش رسیده است. در مرکز روایت، ارتشی شبه‌نظامی و فاشیستی قرار دارد که خیابانها را در کنترل خود دارد و با سیاستهای انسان‌گریزانه، مهاجران و اقلیتها را سرکوب می‌کند. این تصویر، بازتابی از واقعیتهای تلخ جامعه آمریکاست؛ از حضور نیروهای ICE در شهرها گرفته تا گسترش خشونت پلیسی. فیلم روایتگر بازگشت اعضای گروهی از انقلابیون سابق به نام «فرانسه ۷۵» است که برای نجات دختر یکی از اعضا متحد می‌شوند. گروه «فرانسه ۷۵» نماد مقاومت چپ‌گرایانه در برابر نظام فاشیستی است. با این حال، فیلم نشان می‌دهد که حتی این مقاومت نیز از تناقضات درونی، خشونت بی‌هدف و ناکارآمدی رنج می‌برد.
خندیدن به فرانکو هنگام شام فیلم «شام» (La Cena) به کارگردانی «کانوئل گومز پریرا» (Manuel Gómez Pereira) تا حد زیادی یک تابوشکنی تاریخی و سیاسی است، به‌ویژه در زمینه بازنمایی دوران پس از جنگ داخلی اسپانیا و نقد غیرمستقیم رژیم فرانکو. استفاده از طنز برای نقد رژیم دیکتاتوری فرانکو در سینمای اسپانیا هنوز هم با حساسیتهایی همراه است، به‌ویژه در رسانه‌های دولتی و محافظه‌کار. این فیلم جسورانه در تلاش است تا با زبان طنز، یکی از تاریک‌ترین فصلهای تاریخ اسپانیا را بازخوانی کند. «شام» نه‌تنها یک کمدی تاریخی است، بلکه بیانیه‌ای فرهنگی درباره قدرت خنده در برابر اقتدار است. داستان فیلم باز این قرار است که دو هفته پس از پایان جنگ داخلی اسپانیا در سال ۱۹۳۹، فرانکو دستور برگزاری یک شام تشریفاتی در هتل پالاس مادرید را صادر می‌کند. اما هتل به بیمارستان تبدیل شده، آشپزها غیب شده‌اند و تنها گزینه باقیمانده، گروهی از زندانیان جمهوریخواه است که باید در زمان محدود، یک ضیافت بی‌نقص برای دیکتاتور آماده کنند. در دل آشپزخانه، زندانیان جمهوریخواه به ظاهر مشغول تهیه شام هستند، اما در واقع در حال طراحی نقشه‌ای برای فرار هستند. این تقابل میان پیروزی ظاهری رژیم و مقاومت خاموش بازماندگان، نوعی افشای خشونت پنهان و سرکوب تاریخی است. فیلم بر اساس نمایشنامه‌ای از «خوزه لوئیس د سانتوز» (José Luis Alonso de Santos) ساخته شده که خود از چهرههای منتقد رژیم فرانکو است. این اقتباس، صدای کسانی را بازتاب می‌دهد که در تاریخ رسمی اسپانیا کمتر شنیده شده‌اند. «شام» فقط با دیکتاتور شوخی نمی کند، بلکه نشان می‌دهد چگونه طنز می‌تواند ابزاری برای بازسازی حافظه تاریخی باشد. در کشوری که هنوز درباره گذشته‌اش دوپاره است، این فیلم دعوتی است برای گفتگو، نه فراموشی.
روسیه به فیلم جعفر پناهی اجازه نمایش نداد رادیوفردا شرکت پخش‌کننده فیلم «یک تصادف ساده»، ساخته جعفر پناهی در روسیه اعلام کرد به دلیل صادر نشدن مجوز پخش از سوی وزارت فرهنگ روسیه، این اثر در تاریخ اعلام شده قبلی در این کشور به نمایش درنخواهد آمد. این شرکت دلیل خودداری روسیه از صدور مجوز برای فیلم آقای پناهی را اعلام نکرده است. پیشتر گفته شده بود که فیلم «یک تصادف ساده» از ۳۰ اکتبر (حدود دو هفته دیگر) در این کشور اکران می‌شود. این فیلم آخرین ساخته جعفر پناهی، فیلمساز منتقد حکومت ایران، است که در دوره گذشته جشنواره کن موفق به دریافت جایزه نخل طلای بهترین فیلم شد. فرانسه این فیلم را به عنوان نماینده خود برای شرکت در بخش بهترین فیلم بین‌المللی جوایز اسکار ۲۰۲۵ معرفی کرده است. اکران «یک تصادف ساده» در هفته‌های اخیر در فرانسه با استقبال قابل توجهی روبرو شده است. این فیلم بدون دریافت مجوزهای رسمی و رعایت حجاب اجباری از سوی بازیگران زن در ایران ساخته شده و قرار است در چندین کشور دیگر دنیا هم به نمایش درآید.
ادبیات
«چهره های جدید راست» همچنان به‌روز روزنامه چپ (La Izquierda Diario) چاپ سوم کتاب «چهره های جدید راست. قدرت و تضادهای مرحله پسافاشیستی» نوشته مورخ برجسته ایتالیایی، «انزو تراورسو»( Enzo Traverso)، توسط انتشارات «قرن ۲۱» منتشر شد. این کتاب اولین بار در سال ۲۰۱۸ به بازار آمد. در سالهای اخیر، ظهور چهره‌هایی چون «دونالد ترامپ»، «ژائیر بولسونارو»، «مارین لوپن» و «خاویر میلی» بحثهای گسترده‌ای درباره ماهیت راست افراطی در قرن بیست‌ویکم برانگیخته است. بسیاری از تحلیل‌گران، این جریانها را «فاشیست» می‌نامند، اما انزو تراورسو با طرح مفهوم «پسافاشیسم» تلاش می‌کند تا چارچوب تحلیلی دقیق‌تری برای فهم این جلوه‌های راست ارتجاعی ارائه دهد. تراورسو تاکید می‌کند که فاشیسم کلاسیک، پدیده‌ای خاص اروپا در دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ بود. این جنبشها واکنشی به انقلاب اکتبر و تهدید قدرت طبقه کارگر بودند و پروژه‌ای تمدنی با افق اتوپیایی داشتند. فاشیسم نه‌تنها ضد لیبرالیسم و ضد کمونیسم بود، بلکه در پی ساختن «نژاد جدید» و نظم نوین از طریق خشونت سازمانیافته بود. پسافاشیسم اما فاقد این مؤلفه‌هاست. تراورسو رابطه‌ای مستقیم میان پیشروی مبارزات طبقاتی و عقب‌نشینی پسافاشیسم می‌بیند. مثالهایی چون انقلاب اسپانیا در ۱۹۳۶ یا مبارزات معاصر مانند جنبشهای کارگری در فرانسه نشان می‌دهد که مقاومت مردمی می‌تواند مانع تثبیت راست افراطی شود. او تاکید می‌کند که بدون مبارزه طبقاتی نمی‌توان با پسافاشیسم مقابله کرد. از این نویسنده دو کتاب به نامهای «غزه در پیشگاه تاریخ» و «مالیخولیای چپ» به فارسی ترجمه شده است.
«انقلابی حرفه‌ای» آشیان این کتاب داستان زندگی پرشور «ترزانوچه» (Teresa Noce) رهبر، فعال، روزنامه نگار و فمینیست ایتالیایی است؛ یک زندگی که هیچگاه یاس، دلسردی و رفتارهای خشک در آن راه نیافت. کتاب روایتی سرشار از مبارزه و شجاعت است. او در این کتاب داستان زندگی اش را همراه با تاریخ حزب کمونیست ایتالیا بازگو می کند که خود یکی از پایه‌گذاران آن است. ترزا نوچه (۲۹ ژوئیه ۱۹۰۰ - ۲۲ ژانویه ۱۹۸۰) از مادری بی سرپرست و طبقه کارگر در تورین ایتالیا متولد شد. او از ده سالگی به عنوان کارگر در کارخانه محلی «فیات» شروع به کار کرد. در سن ۱۲ سالگی وی در اتحادیه کارگری فعالیت می کرد او یکی از برجسته‌ترین چهرههای سیاسی، فمینیستی و ضد فاشیستی قرن بیستم در ایتالیا بود. زندگی‌اش تلفیقی از مبارزه طبقاتی، مقاومت در برابر فاشیسم و تلاش برای حقوق زنان و کارگران است. زندگینامه او منبع مهمی در مطالعات فمینیسم و تاریخ مقاومت اروپا در برابر فاشیسم و نازیسم شناخته می شود.
لاسلو کراسناهورکایی برنده نوبل ادبیات ۲۰۲۵ شد رادیوفردا فرهنگستان سلطنتی علوم سوئد روز پنجشنبه ۱۷ مهر «لاسلو کراسناهورکایی»، (László Krasznahorkai) رمان‌نویس و فیلمنامه‌نویس مجارستانی را برنده جایزه نوبل ادبیات سال ۲۰۲۵ اعلام کرد. لاسلو کراسناهورکایی یکی از چهرههای شاخص و تاثیرگذار ادبیات معاصر اروپا است که آثارش مرز میان فلسفه، رمان و شعر را درهم می‌شکند. شهرت بین‌المللی او از دهه ۱۹۸۰ و با انتشار نخستین رمانش، «تانگوی شیطان» (Sátántangó)، آغاز شد؛ رمانی که در آن تصویری تاریک از یک جامعه روستایی در دوران پس از رژیم سوسیالیستی ارائه می‌دهد که در آن فساد، بی‌عدالتی، و انفعال جمعی غالب است. این رمان بعدها الهام‌بخش فیلمی هفت‌ساعته از بلا تار (Béla Tarr)، کارگردان صاحب‌سبک مجارستانی، شد. او در رمان دیگری به نام «مالیخولیای مقاومت» تصویری از جامعه‌ای در آستانه فروپاشی ارائه می‌دهد که در آن یک نیروی مرموز و شبه‌فاشیستی با استفاده از ترس و انفعال مردم، قدرت را در دست می‌گیرد. این اثر اغلب به‌عنوان تمثیلی از ظهور فاشیسم و خطرات بی‌عملی جمعی تفسیر می‌شود. کراسناهورکایی به‌خاطر سبک منحصربه‌فرد و دشوارش شناخته می‌شود. جملات بسیار بلند، ساختارهای نحوی پیچیده و حذف مرزهای مرسوم میان جمله ها و پاراگرافها، از ویژگیهای اصلی آثار اوست. خودش در گفتگویی گفته که نقطه در پایان جمله را «مرزی مصنوعی» می‌داند. نتیجه، نثری سیال و فکری است که خواننده را ناچار می‌کند درون جریان ذهنی و فلسفی شخصیتها حرکت کند.
موسیقی
شکوه موسیقی کلاسیک در لندن گاردین لندن میزبان یکی از مهم‌ترین رویدادهای موسیقی کلاسیک جهان بود؛ مراسم اهدای جوایز «گرامافون ۲۰۲۵»! این مراسم که با همکاری Presto Music برگزار شد، از برجسته‌ترین هنرمندان، ضبطها و اجراهای سال تجلیل کرد و بار دیگر نشان داد که موسیقی کلاسیک همچنان در قلب فرهنگ جهانی جای دارد. «سر سایمون رتل» (Sir Simon Rattle)، رهبر ارکستر برجسته بریتانیایی، به‌عنوان «هنرمند سال» معرفی شد؛ عنوانی که پیشتر در سال ۱۹۹۳ نیز به او تعلق گرفته بود. جایزه «ضبط سال» به رافائل پیچون، (Raphaël Pichon) رهبر ارکستر فرانسوی، و گروه «پیگمالیون» (Pygmalion) برای اجرای «مس در B مینور» اثر یوهان سباستین باخ. این اثر توسط کمپانی Harmonia Mundi منتشر شده. «کدکس کراسینسکی» (Codex Krasinski)، مجموعه‌ای از آثار موسیقی چندصدایی متعلق به قرن پانزدهم که از آتش‌سوزی نازیها در ۱۹۴۴ جان سالم به در برده بود، برای نخستین‌بار ضبط و به‌عنوان «ضبط موسیقی قدیم سال» معرفی شد. مجله بریتانیایی گرامافون (Gramophone Magazine) یکی از معتبرترین نشریات تخصصی در حوزه موسیقی کلاسیک به‌شمار می‌رود. این مجله از سال ۱۹۲۳ فعالیت دارد، و از سال ۱۹۷۷ اقدام به اعطای این جوایز کرده است.
تشدید فشار امنیتی بر هنرمندان موسیقی زیرزمینی در ایران هرانا در ادامه موج برخوردهای امنیتی با هنرمندان مستقل، پلیس امنیت تهران با انتشار ویدیوهایی از سه خواننده آرش صیادی (ایسین)، اشکان شکاریان مقدم (اشکان لئو)، و رسام سهرابی ادعا کرده که آنان به دلیل «فعالیت بدون مجوز رسمی» و «اخلال در نظم عمومی» بازداشت شده‌اند. در این ویدیوها، دستگیرشدگان در وضعیت نیمه‌برهنه دیده می‌شوند و به «کری‌خوانی» در فضای مجازی اعتراف می‌کنند. در پایان آنان از نهادهای قضایی و انتظامی «عذرخواهی» کرده و «تشکر» می‌کنند؛ اقدامی که از سوی نهادهای حقوق بشری به‌عنوان اعترافات اجباری و تحقیرآمیز محکوم شده است. این اقدامات در حالی صورت می‌گیرد که موسیقی زیرزمینی در ایران، باوجود محدودیتهای قانونی، همچنان یکی از بسترهای مهم بیان اجتماعی و فرهنگی نسل جوان به‌شمار می‌رود.
منبع: نبرد خلق شماره ۴۹۵، پنجشنبه یک آبان ۱۴۰۴ - ۲۳ اکتبر ۲۰۲۵
|