فلج بودن تولید داخلی و
واردات افسار گسیخته لوازم التحریر
شهره صابری
درباره اشکال دورگه، یعنی اشکالی که در آن اضافه ی کار از راه اعمال مستقیم نسبت به
تولید کننده مکیده نمی شود و انقیاد تولید کننده نسبت به سرمایه هنوز عملی نگردیده
است، می توان به تذکر ساده ای اکتفا کرد. در این مورد سرمایه هنوز پروسه ی کار را
بلا واسطه تحت اختیار خود در نیاورده است. در کنار تولید کنندگان مستقل که بنا بر
شیوه ی دیرین و سنت اجدادی می سازند و تولید می کنند، ربا خوار و سوداگر، یا به
عبارت دیگر سرمایه ی ربایی و سرمایه ی تجاری قرار دارند که انگل وار آنها را می
مکند . (فصل چهاردهم سرمایه، کارل مارکس)
ایجاد طبقه ی پرولتاریا در عصر سرمایه داری مستلزم پدید آمدن طبقه ایست که تنها از
فروش کار خود امرار معاش می کند و کار خود را هماهنگ با عرضه و تقاضا در بازار و
متناسب با نوسانات آن می فروشد. دگرگونی اشکال دورگه به صنعت بزرگ و پیدایش طبقه ی
پرولتاریا در اروپا با فروپاشی فئودالیسم و بقایای آن صورت گرفت اما در ایران عوامل
گوناگون از جمله استبداد شرقی، امپریالیسم و وجود مناسبات پدر شاهی و قبیله ای مانع
از انحلال طبقات در طبقه ی کارگر و بورژوازی گردید . از آنجا که هدف در این نوشته ی
موجز بررسی مناسبات اقتصادی و اجتماعی در خلال دوران گذار به سرمایه داری ایران
نیست، مختصری به بورژوازی تجاری می پردازم.
در قرون متمادی تا حدود دهه 40 یعنی دهه ی مصادف با اصلاحات ارضی در ایران طبقه
بورژوازی در ایران و همچنین اغلب جوامع شرقی را بورژوازی تجاری تشکیل می داده که بر
خلاف اروپا تا دوران سلطنت صفویه از اوضاع مساعدی برخوردار بوده است. " اروپا در
نخستین دوران فئودالیته از لحاظ معیشت کاملا خودکفا نبوده است. میان اروپا و
تمدنهای مجاور آن بیش از یک جریان مبادله وجود داشته است و احتمالا از فعال ترین
آنها همان مراوده ای بود که اروپا را به اسپانیای اسلامی مرتبط می کرد . چنان که
انواع مختلفی از سکه های طلای اعراب از همین طریق به شمال پیرنه رخنه کرده است و
چون در آنجا خواستاران زیادی داشته برای آن محدودیتهای بسیاری به وجود آوردند. این
تجارت نه تنها به معدودی از راهها محدود بود بلکه از نظر حجم نیز بسیار ناچیز بود و
از آن بدتر موازنه ی بازرگانی –در مورد شرق هیچ گفتگویی ندارد– به نحو چشم گیری
نامساعد بود غرب از کشور های شرقی تقریبا چیزی جز چند رقم کالای لوکس سبک وزن و
سنگین قیمت دریافت نمی کرد که با توجه به هزینه و مخاطرات حمل و نقل صرفه ی چندانی
نداشت و در مقابل چیزی جز بردگان برای صدور نداشت." (جامعه ی فئودالی- مارک بلوخ )
اما در مقابل در ایران و دیگر جوامع شرقی تجار از قدرت اقتصادی و هژمونیک بالایی بر
خوردار و نیز در مقابل حاکمیت از پرداخت مالیات معاف بودند . امپریالیسم، نا امنی
برای سرمایه گذاری، واردات بی رویه و طمع ورزی تجار و نیز وجود حکومتهایی که قوانین
قبیله ای و پدر شاهی در آنها حاکم و استوار بود، از تولید صنعتی و زایش طبقه
پرولتاریا در عصر شکوفایی سرمایه داری جلوگیری و مانع از گذار سرمایه داری تجاری به
سرمایه داری صنعتی شد. وجود این مناسبات را تا دروان کنونی می توان یافت. گرچه
سرمایه داری تجاری امروز در ایران به سرمایه داری تجاری دولتی تبدیل شده، اما این
امر تا به امروز مانعی بر سر راه پدید آمدن طبقه پرولتاریا و پیشرفت سرمایه داری
صنعتی شده است . به هر حال جایگاه قدرتمند بورژوازی تجاری در ایران که نسبت به
سالهای پیش از انقلاب ویژگیها و خصوصیات آن متحول شده را می توان سدی بزرگ در برابر
توسعه ی سرمایه داری صنعتی دانست .
سرمایه داری تجاری که امروزه در ایران وابستگی تنگاتنگ به دولت دارد و با تحت
الحمایگی آن به رشد و فربهی انگل وار خود با رانت خواری و سوداگری ادامه می دهد؛
نقش بسیار مخربی در طول تاریخ مدرن ایران و به خصوص در سالهای اخیر داشته است .
یکی از معضلات چشم گیر امروز برای کارگران تامین نوشت افزار و اقلام مصرفی برای
بازگشایی مدارس و تحصیل فرزندانشان است. به گزارش ایلنا، با وجود مشکلات بنگاههای
اقتصادی که به سبب اجرای قانون هدفمند کردن یارانه ها و افزایش قیمت حاملهای انرژی
رخ داده است، آن دسته از کارگرانی که شغل خود را از دست نداده اند هم برای دریافت
حقوق حداقلی خود دچار مشکل هستند، از این رو قدرت خرید کارگران کاهش قابل ملاحظه‌ای
یافته است. در همین رابطه، اسماعیل حق پرستی، یک فعال کارگری، با اشاره به افزایش
محصولات متنوع نوشت افزاری در بازار تهران اظهار می‌دارد: در حالی که این روز‌ها
مسئولان در شعار مشغول کنترل و ساماندهی واردات کالا و محصولات خارجی به کشور هستند،
بازار داخلی در بسیاری از حوزه ها به تولیدکنندگان خارجی تقدیم شده است.
دبیر خانه کارگر تهران با بیان این که سهم تولیدات داخلی از بازار نوشت افزار
بسیار ناچیز است، می‌افزاید: انواع نوشت افزار خارجی که عمدتا از کشورهای جنوب شرقی
آسیا با طرح‌ها و رنگهای جذاب و مختلف وارد بازار ایران شده اند فرصتی برای رقابت
محصولات ایرانی باقی نگذاشته‌اند.
فاطمه قربان در این زمینه می‌گوید: ورود لوازم التحریر غیرایرانی و غیراسلامی به
مدارس از مهر ۹۱ ممنوع است و تولیدکنندگان باید توجه داشته باشند که تولیدات آنها
با فرهنگ و تمدن غنی ایرانی - اسلامی همخوانی داشته باشد. همچنین خانواده‌ها نیز با
ارائه اطلاعات کافی به فرزندان خود آنها را به استفاده از لوازم التحریری که نقوش
آن متناسب با فرهنگ ایرانی - اسلامی است، متقاعد کنند.
با توجه به واردات افسار گسیخته و بی رویه ی کالاهای خارجی به ایران و حمایت دولت
از قشر نو پدید سرمایه دار تجاری پَسرفت سرمایه داری صنعتی در ایران را به خصوص در
بخش خصوصی را باید انتظار داشت . همچنین در این میان ورشکستگی صنایع بخش خصوصی به
دلیل واردات بی رویه و عدم حمایت حمایت دولت از آن صنایع را باید عامل مهمی در
استثمار شدیدتر کارگران و اخراج آنها و وضعیت اسفبارشان در نظام اقتصادی کنونی که
سیستم و هدفش را جز برای انباشت سرمایه از طریق سودا گری و رانت خواری تنظیم و
هماهنگ نکرده است دانست. قانون نه تنها توانایی مقابله با نابرابریها و معضلات را
ندارد، بلکه همواره ابزاری برای نابرابری بوده است . نابرابری و شقاوت انسانها نه
به علت نابرابری آنها در برابر قانون بلکه به دلیل نابرابریهای اقتصادی است .
در این وضعیت زنان کارگر ایران اسفناک ترین شرایط را در بازار کار دارند. در سیستم
سرمایه داری و البته سیستم سرمایه داری عقب مانده ی ایران افراد جز نیروی کار خود
چیزی برای فروختن در بازار ندارند و خریداری نیروی کار آنها طبق قانون عرضه و تقاضا
دچار نوسان می شود که با ورشکستگی صنایع داخلی و واردات افسار گسیخته تقاضای کار در
بازار به شدت کاهش یافته و جامعه ی ایران را با انبوهی از کارگران بیکار مواجه کرده
است. ورشکستگی صنایع و کارخانه های ایران که انبوهی از اخراجها را در پی داشته، از
زنان به عنوان نیروی کار ارزان و مطیع و به عنوان کارگران ذخیره استفاده کرده است.
عمده ترین علت بهره کشی مفرط از کارگران زن به دلیل "شکست تاریخی و جهانی جنس زن"
تا به امروز است که این شکست سبب به حاشیه رانده شدن آنها در نظم سرمایه داری شده
است. حاشیه نشینی زنان از نداشتن کارکرد مستقل و تعیین کننده اقتصادی نشات می گیرد
که گسترده ترین و عمیق ترین تضاد اجتماعی یعنی تضاد بین زن و مرد و ستمگری و
استثمار جنسی را به بار آورده است که از مهمترین عوامل تضاد طبقاتی در طول تاریخ و
نابرابریهای اقتصاد سیاسی است.