کره شمالی در مسیر چین؟

تصویر دست دادن دونالد ترامپ و کیم جونگ اون در تاریخ ثبت شد. دیدار در سنگاپور بیش از همه بیانگر یک تحول در کره شمالی است که با گشایشی اقتصادی همراه می باشد. آیا پیونگ یانگ مسیر چین به سمت یک "سرمایه داری دولتی مدرن" را تعقیب می کند؟

 

اُکسی

برگردان: بابک

 

پیش از هر چیز: ارایه اطلاعات دقیقی در باره شرایط اقتصادی در کره شمالی به هیچ وجه ساده نیست. در سنگاپور از جمله در باره "احتمال پیوستن دوباره این کشور آسیایی به اقتصاد جهانی مذاکره می شد"؛ امری که برای آن برچیدن تحریمها ضروری است، اما در عمل آمار و اطلاعات دقیقی در باره چگونگی یا اندازه تقریبی اقتصاد کره در دست نیست. داده هایی در باره تجارت خارجی یا درآمد خالص ملی وجود ندارد و آنهم از دهه ۶۰ میلادی تا به کنون! آنچه که در "پیونگ یانگ" منتشر می شود، تغییرات درصدی درآمدها و هزینه های بودجه است که برخی اطلاعات را می توان از آن کسب کرد. از این آمار اما اطلاعات زیادی در باره فعالیتهای رشد یابنده بخش خصوصی دریافت نمی شود.  

براساس تخمینهای غرب، اقتصاد کره شمالی سالانه ۳ تا ۴درصد رشد می کند. بانک مرکزی کره جنوبی این رقم را 3.9 درصد، نزدیک به ۲۹ میلیارد دلار، برآورد می کند. درآمد سرانه ناخالص در کره شمالی 1800 دلار و در کره جنوبی بیش از بیست برابر آن است. دفترچه اطلاعات "سیا" سال ۲۰۱۵ حجم درآمد سرانه ناخالص این کشور را حدود ۴۰ میلیارد دلار گزارش کرده است. این ارقام اغلب با توجه به تحریمهای موجود علیه کره شمالی تفسیر می شوند، به این ترتیب سووال این است که رشد یاد شده با وجود تحریمها چگونه حاصل شده است.

در این نقطه اغلب نگاهها متوجه چین می شود. در یک تحلیل موسسه "ابردین استاندارد اینوستمنت" (Aberdeen Standard Investments) محاسبه شده است که "کسری تجاری کره شمالی در مناسبات با چین، به گونه جهشی به 1.9 میلیارد دلار افزایش یافته. این یک رشد بیش از ۱۴۰درصدی نسبت به سال پیش از آن است". صادرات کره شمالی به دلیل تحریمها زمینگیر شده است و واردات از چین به 3.6 میلیارد رسیده است. اما به راستی کره شمالی که ارتباط آن با اقتصاد جهانی تا حدود زیادی قطع شده، هزینه این واردات را چگونه می پردازد؟ داستانهای زیادی در باره تلاش این کشور برای دستیابی به ارز شنیده می شود. 

اما در پس این تحول چه چیزی نهفته است؟ در ماه آوریل کمیته مرکزی حزب کارگر کره به مساله "وظایف انقلابی برای سرعت بخشیدن کماکان به بنای سوسیالیستی. آنچه برای رسیدن به یک مرحله بالاتر تازه از انقلاب خود پویه لازم است" پرداخت. از "کیم جونگ اون" نقل شد: "بگذارید با صرف همه تلاشهای مان در بنای اقتصادی – سوسیالیستی، پیشرفت انقلاب مان را همچنان سرعت ببخشیم."

از چنین جملاتی حرکت در جهت گشایش اقتصادی برداشت می شود. البته از واژه مورد انتظار غرب یعنی "رفرم" سخنی گفته نمی شود، اما تغییر دکترین کره شمالی به خوبی قابل تمیز است. کیم جونگ ایل پس از مرگ پدرش در سال ۲۰۱۱، سیاست "سونگون" به معنای "ارتش در درجه اول" را با سیاستی که "بیونگویین" خوانده می شود عوض کرد. سیاست جدید بر رشد موازی اقتصاد و دستگاه ارتش تمرکز دارد. در این میان رشد اقتصادی به تمامی در مرکز تلاشهای "پیونگ یانگ" قرار گرفته؛ امری که وداع رسمی با برخی از برنامه های نظامی از آن حکایت دارد.  

روزنامه "زوددویچه" (Süddeutsche Zeitung) در باره اقتصاد این کشور نوشت: "از یکطرف رژیم شروع به غیر دولتی ساختن بخشهایی و ابتدا بخش کشاورزی کرده و از طرف دیگر، تامین دولتی خواربار با قحطی اواخر دهه ۹۰ (میلادی) از هم فروپاشیده است. از این هنگام یک اقتصاد بازار از پایین شکل گرفته و به این وسیله تولید کره شمالی به گونه محسوسی بهبود یافته. از این امر بیش از همه طبقه ممتاز کشور سود می برد که نزدیک به ۲۵درصد جمعیت کشور را تشکیل می دهد و اکثریت آن در پیونگ یانگ زندگی می کند و از آنچه در بقیه جهان می گذرد، باخبر است."

در باره این طبقه، روزنامه "فرانکفورتر آلگمانیه" (Frankfurter Allgemeine) می نویسد: "بخش ممتاز حزبی کره شمالی از سبک زندگی بورژوازی همراه با موبایل، خودرو و مسکن شیک بسیار خرسند است. هیچکس بهتر از آنها نمی داند که در پس نمای استالینیستی کشور، مدتهاست اقتصاد بازار خانه کرده است." 

محور اصلی اقتصاد نوین، بخش خصوصی است که در این میان به گفته کارشناسان کره جنوبی سهم آن از تولید ناخالص ملی به یک سوم تا نیمی از مجموع آن می رسد. هفته نامه "سایت" (Zeit) در سال ۲۰۱۷ از "رفرمهای محتاطانه ای که کیم یونگ اون به جریان انداخته سخن گفت. به گفته این روزنامه: "به ابتکارهای خصوصی فضای بیشتری داده شده، کشاورزان مجبور نیستند همه محصولات شان را به دولت تحویل بدهند، بلکه اجازه یافته اند دوسوم آن را نگه دارند و در بازار آزاد به فروش برسانند." 

این روزنامه در آن تاریخ، ۴۴۰ بازار محصولات کشاورزی با مجوز دولتی را شمارش کرد که در آنها فقط مواد خوراکی عرضه نمی شود. "بدینگونه طبقه ای از فروشندگان و شرکتهای کوچک شکل می گیرد. آنها در کره شمالی "دون جو" یا "پولدارها" نامیده می شوند که گفته می شود ۱.۱ میلیون نفر از جمعیت ۲۵ میلیونی کره شمالی را تشکیل می دهند. اکثریت بزرگ جامعه اما همچنان در فلاکت زندگی می کند. به ویژه در خارج از پایتخت، مردم یک زندگی مصیبت بار را سپری می کنند." یک زاویه دیگر سیاست اقتصادی، مناطق ویژه اقتصادی است که زمانی از ایجاد ۱۹ منطقه سخن گفته می شد.

این تحول از نظر سیاسی به گونه متفاوتی تفسیر می شود، زمانی گفته می شود: "کیم جونگ اون این تحول را به وجود نیاورد، اما او برخلاف پدرش اما آن را به عقب نراند، بلکه به پیش برد. از این زاویه، کره شمالی از یک گرایش پیروی می کند، نه اینکه خود آن را تعیین کند."

برخی دیگر این امر را بیشتر با نفوذ چین مرتبط می دانند. پکن از کره شمالی "به مثابه مدلی از گشایش" تمجید می کند. زیرا خود نیز از این مساله بهره می برد. "فرانکفورتر آلگماینه" مدتها پیش از سفر یک هیات کره شمالی به استان "شنسن" خبر داد. به نوشته آن: "این "متروپل نمونه"، مثال کم نظیری از موفقیت رفرم و سیاست گشایش در چهل سال گذشته است. هدف از این سفر یادگیری و نیز "اجرایی ساختن تفاهمات" میان رهبر چین، "شی جین پینگ" و کیم جونگ اون بود." از "وانگ شنگ"، دانشمند علوم سیاسی از کره جنوبی، حتی نقل می شود که "این همچون گذار چین در دهه هشتاد (میلادی) است. یک بهار دیپلماتیک، زیربنای گشایش اقتصادی چین را ایجاد کرد".

آنچه که برای برخی گشایش شناخته می شود، از طرف دیگر همچنین باید با نگاه به اختلالات جدید در درون کره شمالی مورد بحث قرار گیرد. فراخوان فعالیت اقتصاد خصوصی نه فقط یادآور فرآیند رفرمهای اقتصادی سیاسی در کشورهای سوسیالیستی اسمی است، بلکه این امر را نیز به چشم می آورد که در این پروسه ساختارهای تضادهای جدیدی بین گروههای اجتماعی ایجاد می شود یا تضادهای پیشین تحکیم می شود. یک لایه جدید سود برندگان سرمایه داری دولتی می تواند جای طبقه ممتاز حزبی و قدرت بوروکراتیک آن را بگیرد. 

همزمان مساله به واکنش متقابل سیاسی طبقاتی برمی گردد، زیرا یک خط "گشایش" در جای دیگری به معنای "انسداد" است، آنگاه که یک بخش فزاینده از مردم از این تحول نیز برکنار بماند. این چالشی برای نقد اقتصاد سیاسی است که البته با مشکل اطلاعات اندک نیز دست به گریبان است. 

 

منبع: نبرد خلق شماره ۴۰۰، آدینه اول تیر ۱۳۹۷ - ۲۲ ژوین ۲۰۱۸

 

 بازگشت به نبردخلق

بازگشت به صفحه اول